Każdemu jego śmietnik. Szkice o śmieciach i śmietniskach (ebook)(audiobook)(audiobook)

Recenzje (1)

1. trzeci tom

   Z historii śmieci odkrywamy historię całych cywilizacji, historię rozwoju i upadku, aspiracji i rozczarowań, lęków, przyzwyczajeń, sekretów i zdrad. Śmietniki wszelkiej maści, rzeczy pozostawione, zagubione, wyrzucone to archeologiczne stanowiska codzienności, obraz transformacji i zmian ostatnich dziesięcioleci, dzieje nietrwałych mód i kapryśnych gustów Nie bójmy się naszych śmieci – zdają się mówić autorzy trzynastu zamieszczonych w tej książce, niezwykle inspirujących szkiców. Mówią o nas więcej, aniżeli sądzimy i chcielibyśmy wiedzieć, wyzwalają w nas nieznane emocje. Bo są nie tylko ubocznym produktem rozwoju, odpadkiem i resztką. Szkice zawarte w zbiorze „Każdemu jego śmietnik” mają perspektywę zarówno naszą lokalną, ale i szerszą, bo znaczna ich część pisana była w różnych zakątkach świata. Dzięki temu znakomicie wyciągają istotę tego, czym jest i jakie znaczenia dosłowne, symboliczne i metaforyczne kryje śmieć, odpadek, bezużyteczny przedmiot, resztka. Śmieć w „Szkicach o śmieciach i śmietnikach” to wzbudzający politowanie a czasem wzruszenie artefakt z przeszłości, których zarówno trwanie jak i piękno są często chwilowe, ale prawdziwe (rzeczy „niepotrzebnie piękne” – K. Środa); to śmieć wygrzebany w opuszczonym domu opowiadający skrywaną historię i ten znaleziony na plaży pod każdą niemal szerokością geograficzną. Patrzymy na śmieci będące obiektem pożądania i marzeń w krajach produkujących rzeczy, które były jak śmieci („Może w teorii śmieci Albańczykom przeszkadzają, ale w praktyce da się z nimi żyć. Dobre jest życie śmiecia w Albanii, długie i szczęśliwe” – Rejmer). Widzimy odległą północ Rosji i miasteczko pełne ludzi-odpadków, których wyrzuca się, nie dbając specjalnie o ich los („My tu tylko przeszkadzamy, chcą nas wyrzucić i przywieźć nowych. Miejscowi są mniej warci niż śmieci” – I. Wiśniewska). Poznajemy śmieci jako bezładnie porozrzucane i zapętlone szczątki historii wielu narodów bałkańskich („…zbieram śmieci. Historie, opowieści, wrażenia, kawałki mitów, obsesji” – Z. Szczerek). Jesteśmy świadkami powstawania gór śmieci, na których próbuje się wyhodować symbole narodowej tożsamości, wiążące w jedno sacrum i profanum; obserwujemy jak śmietnisko może stać się metaforą duchowej sytuacji Europy („obrazy degradacji, zaćmienia, karłowatości ducha i nędzy ciała” – Z. Mikołejko). W tekście Springera (który pisze o sobie: chciałem odpocząć od kraju „skleconego w sporej części z dykty, paździerza, tektury i styropianu” który, ze śmieci sklecono „albo śmieciami zasłonięto i tylko dla niepoznaki pociągnięto z wierzchu kolorową farbką”) czytamy o przerażeniu i zachwycie duńską spalarnią śmieci, o „śmieciowej przestrzeni” urbanistycznej i architektonicznej, nie podlegającej żadnym „regułom, stylom, typologiom, kategoryzacjom i kanonom” (F. Springer). Są też śmieci nasze codzienne, podwórkowe, odpryski wiecznych remontów i przeprowadzek („Z bałaganiarstwa lubimy się pośmiać, bardziej niżeli się go wstydzić” – W.K. Pessel). Poznajemy też śmieć i brud jako element kontestacji i buntu, funkcjonowanie „śmieci” na styku literatury, muzyki i kultury masowej oraz pogranicza „śmietniska” jako świadomie wybraną życiową przestrzeń (jak długą drogę przebyliśmy „od wstydu z meblościanek do dumy z meblościanek na nowo” – P.Dunin-Wąsowicz). A jeszcze śmieciowe jedzenie, śmieciowa muzyka (która pozbawiła nas ciszy i umiejętności słuchania szmerów), na nowo budowany ze śmieci dom, wyrzucany na śmietnik Dostojewski, śmieciowy krajobraz kulturowy… Ogromną zaletą książki „Każdemu jego śmietnik. Szkice o śmieciach i śmietniskach” jest to, że jej autorzy, uważnie przyglądając się opisywanym zjawiskom, nie przemawiają nigdy z pozycji wyższości, z katedry świadomego, „wykształconego Europejczyka”. Śmieci nie mają narodowości – ekologia jest „jarzmem” w wielu miejscach, które uważaliśmy za nieskalane nawet cywilizacją. Biodegradacja przegrywa tam z niezrozumiałym, ale utrwalonym biorytmem tradycji. Ale pytania o to jakie zachowania ekologiczne należy kształtować (do porządku przywołują ludzi „finanse, nie idee”), jakie jednostkowe czyny mają sens, jakie gesty ratują świat nadal są zasadne, bo wielkie czyny „wymagają zwykle dużego wysiłku” których „skutki są niepewne, a czasem, jak uczy historia, przeciwne do zamierzonych” (K. Środa). Z każdym śmieciem (w każdym wymiarze: dosłownym, kulturowym, egzystencjalnym, artystycznym, urbanistycznym, historycznym itd.) musimy coś zrobić. Zbieractwo śmieci uprawia każdy, na każdym poziomie: ludzkim i państwowym (bo także każde państwo zbiera historię tego, co było przed nim wcześniej i na własne potrzeby czasem śmieci pudruje). Wstydliwe fobie narosłe wokół śmieci – w każdej postaci – trzeba przepracować i ułożyć z nich jakąś nową filozofię – choćby pokrętną, ale skuteczną i godną obrony. Byleby tylko nie zachwycić się przesadnie fotogenicznym rozpadem, bo jak wyznaje jedna z bohaterek: „Wasza pamięć na nic się nam nie zda” (I. Wiśniewska). „Śmieć” nasz powszedni jest z nami od zarania dziejów. I tak pozostanie.